De notenbalk zelf

We beginnen bij het begin: een notenbalk bestaat uit 5 horizontale lijnen. Alle lijnen liggen even ver uit elkaar. De ruimte tussen de lijnen noemt men de tussenlijnen.

Hoe hoger een noot op de notenbalk staat, hoe hoger ze gespeeld of gezongen wordt.

Als je wil aangeven op welke lijn een symbool op de notenbalk staat, begin je onderaan te tellen. De onderste lijn is dus de eerste lijn van je notenbalk.

Als een noot te ver buiten de notenbalk valt, worden kleine hulplijntjes getekend.

De sleutel vooraan de notenbalk

Vooraan op de notenbalk zie je een groot symbool vermeld staan. Dit symbool vertelt je op welk lijntje je bijvoorbeeld de do moet tekenen. Dit is de sleutel van het muziekstuk.

De meest gekende is de sol-sleutel. Bij onder andere piano zie je ook de fa-sleutel vermeld staan. Deze wordt gebruikt voor laagklinkende instrumenten.

Bij de piano geeft de fa-sleutel aan wat de bas-partij is die je met je linkerhand moet spelen. De sol-sleutel speel je met de rechterhand. Deze twee notenbalken worden dan ook met elkaar verbonden door een accolade. Beide notenbalken samen noemt men dan een systeem.

Je kan ook meerdere instrumenten bij elkaar groeperen, bijvoorbeeld omdat ze tot dezelfde familie behoren. Zo kan je alle strijkers of alle blazers groeperen. Dit gebeurt zo:

Naast de sol-sleutel en de fa-sleutel kan je ook de do-sleutel tegenkomen:

Voor slaginstrumenten, die niet met melodie werken, maar enkel met ritmes, bestaat er een percussie-sleutel:

De noten op de notenbalk

Het belangrijkste deel van de notenbalk zijn natuurlijk de noten die erop vermeld staan. Eens je weet wat de sleutel van de notenbalk is, weet je ook op welke lijn je de noten moet noteren.

Een noot kan enkel op de lijn of exact tussen twee lijnen, dus op de tussenlijn, staan.

Direct bij de noten kunnen nog kruisen of mollen vermeld staan.

De maatstrepen en het maatcijfer

Tussen de noten staan verticale lijnen, dit zijn de maatstrepen: ze verdelen je partituur in maten die telkens even lang duren. Welke noten samen één maat vormen, hangt dan weer af van het maatcijfer.

Het meest gebruikte maatcijfer is 4/4.

Een maatcijfer bestaat uit twee getallen die boven elkaar staan. Als je een maat zou schrijven in zijn meest pure vorm, geeft het bovenste getal aan hoeveel noten er in die maat zitten.

Het onderste getal vertelt je de waarde van één noot binnen die maat.

Samen geeft dit:

In onze blog over maatsoorten gaan we hier dieper op in.

Er zijn nog meer horizontale lijnen te vinden op een notenbalk:

• Tussen twee duidelijk definieerbare onderdelen binnen een partituur zie je een dubbele verticale streep, bijvoorbeeld bij de overgang van de strofe naar het refrein.
• Op het einde van de partituur zie je opnieuw twee verticale strepen, maar daar is de tweede streep een stuk dikker. Dit heet de eindstreep. Zo weet je dat het stuk klaar is.
• Als een partituur uit meerdere instrumenten bestaat, zal je ook een grote verticale lijn zien aan het begin die alle notenbalken met elkaar verbindt. Deze wordt onderbroken als de volgende maat op een nieuwe lijn start.

De tempo-aanduidingen

In een partituur komen ook tempo-aanduidingen voor, zoals deze:

Dit wil zeggen dat het stuk gespeeld wordt aan 120 tellen per minuut.

Er zijn ook relatieve tijdsaanduidingen, zoals andante (langzaam) of accelerando (versnellen). Alle info hierover lees je in onze blog over het tempo van muziek.

Andere vermeldingen op de notenbalk

Naast de basissymbolen die we tot nu toe hebben besproken, zijn er nog een pak meer symbolen op een partituur te vinden. De meest voorkomende bespreken we in deze blog.

Daarnaast kunnen ook diverse teksten op een partituur zijn aangebracht, zoals:

• De liedjestekst die gezongen moet worden
• Vermelding van de akkoorden die overeenkomen met de noten in de maten
• Algemene opmerkingen waar de muzikanten rekening mee moeten houden